Ik kwam terug als een vent met een probleempje

Bron : de Volkskrant - Bart Jungmann - 2 april 2003

De een 'schuift Irak het liefst aan de kant', de ander volgt de oorlog voor 'een stukje zelfhulp': VN-veteranen, die in Libanon meemaakten wat veel Amerikanen nu meemaken...........

We zitten in Diner 66, een café op het Jaarbeursplein in Utrecht dat zo Amerikaans is als de naam suggereert. Diner 66 is een trefpunt van oorlogsveteranen, met name van de Unifil-soldaten die dertig jaar geleden de strijdende partijen in Libanon uit elkaar moesten houden. De blauwe helm, beeldmerk van de soldaat in vredesdienst, ligt ergens buiten het zicht. De etalagepop in VN-kleren is in een kast verdwenen.Sjon Brands en Roel Habich delen de ervaring van 'de Libanon', zoals dat in Diner 66 wordt genoemd, maar lijken voor de rest elkaars tegenpolen.

Habich is een gesloten Limburger met een droef stemmende snor, voor wie de huidige oorlog een pijnlijke herinnering is aan zijn eigen tijd onder de wapenen. 'Irak schuif ik nu maar even aan de kant.'Brands is een rondborstige Utrechter die heeft geleerd van zijn hart geen moordkuil te maken. Hij volgt de oorlogshandelingen juist op de voet om zijn eigen geschiedenis aan het front 'een plekje' te geven. 'Een stukje zelfhulp.'De vergeten generatie noemen ze zichzelf. Hun regiment (een kleine negenduizend manschappen, merendeels dienstplichtigen) werd op het breukvlak van de jaren zeventig en tachtig naar Libanon gestuurd om Palestijnen te scheiden van het Israëlische leger en zijn christelijk-Libanese hulptroepen.

Het zou een kwestie worden van mouwen opstropen en gewoon doen. Maar het werd een vredesmissie die het uiterste van ze vroeg, in menig opzicht. Brands: 'Ik ging weg als een jongetje, ik kwam terug als een vent met een probleempje.'Sjon Brands wilde zo snel mogelijk weer zijn oude leventje oppakken, maar vergat in de gauwigheid dat hij zelf niet meer de oude was. Het probleempje werd een serieus drankprobleem. Niemand die zich om hem bekommerde. Zo verging het veel oudgedienden: van alcoholisme tot echtscheiding en zelfs tot zelfdodingen. Op het slagveld sneuvelden destijds negen Unifillers, volgens Brands heeft nadien zeker het tienvoudige daarvan de hand aan zichzelf geslagen. 'De laatste tijd hebben we er weer een paar weggebracht.' Bij de meesten manifesteerden de problemen zich pas na verloop van tijd. Zo ook bij Roel Habich.

In 1998, veertien jaar na zijn uitzending, werd hij drie maanden lang opgenomen in een psychiatrische inrichting. 'Je raakt in de knoop en dan komt de Libanon naar buiten.'Het leidde tot een echtscheiding en een verhuizing naar Utrecht, zodat Brands zich over hem kan ontfermen. Nu oude wonden weer aan de oppervlakte komen, is dat extra nodig. Habich: 'Het Irak-gebeuren maakt een hoop los.' In hun jargon heet dat ZHKH: zelfhulp en kameraadhulp. Destijds was dat de militaire variant op de afkorting EHBO, nu is het een handvat bij geestelijk ongerief: zorg eerst goed voor jezelf, want dan pas kun je een steun voor anderen zijn.Het treurigste bericht van de dertiende oorlogsdag, de dodelijke schietpartij bij een wegafzetting, is voor beiden een schok van herkenning. Hoe vaak hebben ze zelf niet staan controleren bij een roadblock?

Brands: 'Ik weet precies hoe die Amerikanen zich hebben gevoeld. Als vlak daarvoor een paar van je maten bij zo'n controle om het leven zijn gekomen, sta je onder zo'n enorme druk.' Brands zelf werd in Libanon tijdens zo'n wegcontrole gekidnapt door Palestijnen. Hij werd in een geopende kofferbak geduwd en een kleine twee weken gegijzeld. 's Nachts wist Brands aan de aandacht te ontsnappen en liep op blote voeten naar de veiligheid van een VN-post. Vandaar dat de angst van de Amerikaanse krijgsgevangenen hem zo diep raakt. 'Een gijzeling is natuurlijk van een heel andere orde, maar het gevoel is hetzelfde. En één ding weet ik zeker: als die krijgsgevangenen hier levend uit komen, zijn ze voor hun leven getekend. Het Veteraneninstituut in Doorn organiseert vanmiddag en komende woensdagen een open huis voor de 150 duizend oud-militairen die door de oorlog in Irak uit het lood zijn geslagen.

Ondanks een website en ondanks een trefpunt als Diner 66 is volgens Sjon Brands nog zeker 90 procent van de Unifillers op zichzelf aangewezen; hij kan zich niet voorstellen dat ze allemaal sterk genoeg zijn om de emotionele klap op te vangen.Daarom staat de deur van Diner 66 ook altijd open voor ZHKH.